Beter communiceren door te luisteren

Pas wanneer je luistert om te begrijpen, in plaats van om te reageren, ontstaat er echt contact

Alfred Adler schrijft in Mensenkennis (2016, Bijleveld Utrecht) over ‘gevoelsintuïtie’. Dit is een gave die volgens hem bij mensen zeer sterk is ontwikkeld. Volgens Adler is het “onmogelijk met een ander mens werkelijk contact te krijgen zonder zich in zijn toestand te verplaatsen, zonder aan te voelen wat er in hem omgaat” (pag. 60). Hij geeft vervolgens een aantal voorbeelden (pag. 61) waaruit deze gevoelsintuïtie zou blijken. Hierbij lijkt Adler geen verschil te maken tussen het kunnen meevoelen met andere mensen (compassie) en het kunnen invoelen in anderen (empathie).

Verschil empathie en compassie

Het begrip ‘empathie’ komt van het Griekse ‘em-patheia’. Het betekent letterlijk ‘in gevoel’ en wordt in de volksmond gebruikt als ‘invoelen’ ( het kunnen voelen wat de ander voelt) en ‘met de ander mee lijden’ als het een onaangenaam gevoel betreft. Het is een tijdelijk voelen wat de ander voelt en daar in opgaan, soms zelfs in vast komen te zitten. Je bent niet meer vrij van de pijn die je ziet en voelt in de ander. Het onderscheid tussen de ander en jezelf wordt wazig.

Het begrip ‘compassie’ komt uit het Latijn. Hoewel de betekenis samenhangt met het Griekse ‘sympathie’, dat letterlijk ‘mee-lijden’ of ‘samen ondergaan’ betekent, verwijst compassie eerder naar ‘mededogen’, dat ‘mede ondergaan’ betekent en meeleven veronderstelt. Het is niet zo zeer een gevoel als wel een mentaliteit: je ervaart betrokkenheid en leeft met de ander mee. Je beseft wat het betekent wat de ander voelt. Niet alleen cognitief kun je het perspectief van de ander innemen, maar ook gevoelsmatig. Je bent je er goed van bewust dat de ander iets voelt en dat jij mee resoneert. Je voelt wat jij zou voelen in een dergelijke situatie, niet wat de ander voelt. Er is een duidelijk onderscheid tussen de ander en jezelf.

Compassie leidt tot actie

Momenteel wordt er veel onderzoek gedaan naar het verschil tussen empathie en compassie. Onder andere door door Tania Singer, hoogleraar aan het Max Planck instituut te Leipzig. Uit haar onderzoek blijkt dat empathie mensen uit put, kan leiden tot het nemen van verkeerde beslissingen en zelfs tot burn out verschijnselen. Terwijl compassie ertoe leidt dat mensen zich prettiger voelen en in beweging komen om anderen bij te staan. Meevoelen met de ander in de vorm van ‘voelen voor de ander’ vanuit de wens dat het de ander goed gaat.

Professor Paul Bloom van Yale wijst in een artikel (Wall Street Journal, 2 december 2016) op de risico’s die er aan empathie kleven. Empathie kan leiden tot eenzijdigheid in oordelen en ook uitmonden in wreedheid en agressie. Bloom noemt compassie in veel gevallen nuttiger dan empathie.

Gevoelsintuïtie

Wanneer we verder lezen in Mensenkennis, zien we dat Adler de term ‘gevoelsintuïtie’ in verband brengt met ons aangeboren gemeenschapsgevoel. Hij noemt gemeenschapsgevoel een ‘kosmisch gevoel, een afspiegeling van de samenhang van al het universele dat in ons leeft’ (pag. 61). De band met het universele is volgens Adler ‘een onverbrekelijk deel van ons innerlijk en stelt ons in staat ons in te leven in de dingen die buiten onszelf liggen’. Zonder gemeenschapsgevoel, zonder ons onvoorwaardelijk verbonden te voelen met de wereld om ons heen, is er naar volgens Adler geen compassie mogelijk. Adler noemt als voorbeeld een kind dat dieren plaagt of martelt. Het kind zou volgens hem niet martelen als het de pijn kon meevoelen die het dier zou ervaren (compassie) en ook niet als het zich verbonden zou voelen met het dier (gemeenschapsgevoel).

Unieke levensstijl
Nu ontwikkelt ieder mens een eigen unieke levensstijl, met daarin een eigen wijze van zich verbonden, geaccepteerd, en waardevol voelen in relatie met andere mensen. Niet iedereen ontwikkeld een levensstijl met daarin de overtuiging ‘ik ben oké zoals ik ben, ik hoor er onvoorwaardelijk bij’. Veel mensen zijn gaan geloven dat zij er voorwaardelijk bij horen. Zij denken eerst iets te moeten doen of laten, eerst iets te moeten bewijzen of ervaren, willen zij zich erbij voelen horen. Hun privé logica en bewegingsstijl helpt hen vervolgens ‘veilig te blijven’ dan wel ‘in veiligheid te brengen’.

Zonder zich hiervan altijd bewust te zijn, denken en handelen zij vaak op basis van hun eigen perspectief en uit eigen belang. Dit leidt op de lange termijn vaak tot gevoelens als stress, pijn, irritatie, afwijzing, afkeuring, waardeloosheid en eenzaamheid. Niet alleen bij betrokkene zelf, ook bij anderen die de gevolgen van hun gedrag ervaren. Het perspectief innemen van de ander en meevoelen met de ander lijkt geblokkeerd wanneer mensen geloven dat ze tekort komen of te kort schieten.

Compassie en gemeenschapsgevoel

Een voorwaardelijk gevoel van verbondenheid, belemmert vaak de ontwikkeling van gemeenschapsgevoel en de ontwikkeling van compassie. Terwijl nu juist dit vermogen tot meevoelen en meeleven ons in staat stelt ons echt verbonden te voelen met elkaar. Gemeenschapsgevoel en ons vermogen tot compassie versterken elkaar.

Gelukkig kunnen we als mensen leren hoe we met anderen mee kunnen leven. Onderzoek wijst uit dat we hierdoor vriendelijker en behulpzamer worden. We houden meer rekening met andere mensen en zijn milder in ons oordeel over anderen.

Ik zou daar aan toe willen voegen: onderzoek vooral je persoonlijke levensstijl. Onderzoek of je onbewust voorwaardelijke condities hanteert op basis van onrealistische beelden van jezelf, van anderen en van de wereld. Onderzoek wat je weerhoudt om je er onvoorwaardelijk bij te voelen horen en van waarde te weten. En stel je ideeën vervolgens op een realistische en optimistische manier bij.

Ik help je daar graag bij.

Drs. Ronald Hagénus, registermediator